Apa Itu Keracunan Makanan?

Keracunan makanan berlaku apabila seseorang mengambil makanan yang tercemar dengan bakteria, virus, parasit, bahan kimia atau toksin berbahaya. Ia merupakan isu kesihatan awam yang semakin membimbangkan, terutamanya di negara tropika seperti Malaysia yang mempunyai suhu panas dan lembap – keadaan yang kondusif untuk pembiakan mikroorganisma.

Menurut World Health Organization (WHO), lebih 600 juta kes keracunan makanan dilaporkan setiap tahun di seluruh dunia, dengan 420,000 kematian – majoritinya berlaku dalam kalangan kanak-kanak di bawah umur lima tahun.

Punca Utama Keracunan Makanan

Kebanyakan kes keracunan makanan berpunca daripada:

• Makanan basi atau tercemar
• Kuman seperti bakteria, virus dan parasit
  Contoh biasa termasuk:
  • Salmonella
  • Staphylococcus aureus
  • Vibrio parahaemolyticus

Kuman ini boleh tersebar melalui bahan pencemar seperti najis dan air kotor, atau melalui vektor seperti lalat, lipas dan tikus. Selain itu, bahan kimia berbahaya seperti logam berat, racun rumpai, racun serangga, serta makanan laut dan tumbuhan beracun turut menjadi penyebab.

📚 Kajian dari Journal of Food Protection (2018) menyatakan bahawa pengendalian makanan yang tidak bersih menyumbang kepada 75% kes keracunan makanan yang direkodkan di negara membangun.

Tanda-Tanda Keracunan Makanan

Gejala yang dialami bergantung kepada jenis patogen, jumlah pendedahan dan kekuatan sistem imun seseorang. Antara simptom yang biasa berlaku:

• Loya
• Muntah
• Cirit-birit
• Demam
• Sakit perut

Pesakit yang mengalami gejala serius – terutamanya kanak-kanak – disarankan untuk mendapatkan rawatan segera bagi mengelakkan komplikasi seperti dehidrasi atau kerosakan organ dalaman.

Rawatan dan Peranan ORS

Salah satu rawatan asas bagi keracunan makanan adalah penggantian cecair dan garam yang hilang akibat cirit-birit dan muntah. Oral Rehydration Salt (ORS) atau garam rehidrasi berfungsi untuk mengelakkan dehidrasi dan menstabilkan keseimbangan elektrolit badan.

ORS mengandungi campuran:

• Natrium klorida
• Kalium klorida
• Glukosa
• Sodium bikarbonat

ORS boleh didapati dalam bentuk serbuk dan hanya perlu dicampur dengan air bersih untuk digunakan.

📌 Kajian oleh UNICEF dan WHO (2020) menunjukkan penggunaan ORS mampu menurunkan kadar kematian akibat dehidrasi dalam kalangan kanak-kanak sehingga 93%.

Penggunaan Ubat: Jangan Semberono

Terdapat juga ubat-ubatan yang diberikan bagi merawat simptom seperti:

• Loperamide
• Diphenoxylate + Atropine

Namun, ubat-ubatan ini hanya sesuai untuk orang dewasa dan tidak boleh diberikan kepada kanak-kanak tanpa nasihat pakar. Malangnya, terdapat kes tragik melibatkan seorang kanak-kanak dua tahun yang meninggal dunia akibat diberikan ubat cirit-birit dewasa oleh ibu sendiri.

Jenis dan dos ubat untuk kanak-kanak haruslah ditentukan berdasarkan:

• Umur
• Berat badan
• Tahap kesihatan

Antibiotik seperti ciprofloxacin, co-trimoxazole dan azithromycin hanya akan diberikan dalam kes tertentu, selepas pemeriksaan doktor. Pengambilan antibiotik perlu dihabiskan sepenuhnya bagi mengelakkan kerintangan antibiotik.

⚠️ Menurut laporan CDC (Centers for Disease Control and Prevention), hampir 30% bakteria penyebab keracunan makanan kini menunjukkan tanda-tanda rintangan terhadap antibiotik akibat penggunaan tidak terkawal.

Langkah-Langkah Pencegahan Keracunan Makanan

Untuk mengelakkan keracunan makanan, amalan kebersihan yang ketat perlu dititikberatkan:

1. Penjagaan Kebersihan Dapur dan Tangan

• Cuci tangan dengan sabun sebelum mengendalikan makanan
• Bersihkan peralatan memasak dan permukaan penyediaan makanan

2. Elakkan Pencemaran Silang

• Gunakan papan pemotong berasingan untuk daging mentah dan makanan lain
• Elakkan mencampurkan makanan mentah dan yang telah dimasak

3. Pastikan Makanan Dimasak Sempurna

• Telur, daging dan makanan laut perlu dimasak hingga suhu selamat
• Makanan mentah seperti salad perlu dibersih dengan sempurna

4. Simpan Makanan Dengan Betul

• Tutup makanan agar tidak tercemar lalat, lipas dan tikus
• Jangan biar makanan masak lebih daripada 4 jam pada suhu bilik

5. Pilih Tempat Makan yang Bersih

• Elakkan makan di gerai yang tidak menitikberatkan kebersihan

6. Vaksinasi dan Latihan Pengendali Makanan

• Individu dalam industri makanan perlu mengambil pelalian tifoid
• Ikuti kursus pengendalian makanan bagi memastikan kepatuhan standard keselamatan makanan

📖 Kajian dari Malaysian Journal of Public Health Medicine (2021) menunjukkan bahawa kursus pengendalian makanan berjaya mengurangkan insiden keracunan makanan sebanyak 45% dalam komuniti yang terlibat.

Penutup

Keracunan makanan bukan sahaja mendatangkan ketidakselesaan, malah boleh mengancam nyawa jika tidak ditangani dengan betul. Peningkatan kesedaran tentang kepentingan kebersihan dan penggunaan ubat yang tepat mampu mengurangkan risiko ini secara signifikan. Masyarakat perlu dididik agar lebih prihatin terhadap penyediaan makanan yang selamat serta mendapatkan nasihat daripada profesional kesihatan sebelum menggunakan sebarang ubat, terutamanya kepada anak kecil.