Polycystic Ovary Syndrome (PCOS) merupakan salah satu gangguan hormon yang paling biasa berlaku di kalangan wanita dalam usia reproduktif. Walaupun tidak semua wanita mengalami gejala yang teruk, kesan jangka panjang PCOS terhadap kesihatan dan kesuburan tidak boleh dipandang ringan. Dianggarkan kira-kira 1 daripada 10 wanita di seluruh dunia mengalami sindrom ini. Di Malaysia, kadar kesedaran tentang PCOS masih rendah, meskipun ia merupakan antara punca utama masalah kesuburan dan haid tidak teratur dalam kalangan wanita muda.
Apa Itu PCOS?
PCOS merujuk kepada satu keadaan di mana ovari wanita menghasilkan lebih banyak hormon lelaki (androgen) berbanding normal. Ketidakseimbangan hormon ini menyebabkan gangguan pada kitaran haid dan menghalang proses ovulasi berlaku dengan betul. Ovari wanita dengan PCOS juga biasanya mengandungi banyak folikel kecil (yang menyerupai cyst) yang gagal matang dan tidak melepaskan telur (ovulasi).
Perkataan “polycystic” itu sendiri bermaksud “banyak cyst”, tetapi cyst ini sebenarnya adalah folikel tidak matang yang berkumpul dalam ovari akibat ketidakseimbangan hormon. Keadaan ini dapat dikesan melalui pemeriksaan ultrasound.
Simptom-Simptom PCOS
Gejala PCOS boleh berbeza dari seorang wanita ke wanita yang lain. Ada yang mengalami gejala yang jelas, manakala ada juga yang langsung tidak menyedari mereka menghidap PCOS sehinggalah mereka menghadapi masalah untuk hamil. Antara simptom yang biasa termasuk:
1. Haid Tidak Teratur
- Kitaran haid lebih daripada 35 hari
- Tidak datang haid selama beberapa bulan
- Haid yang terlalu banyak atau terlalu sedikit
2. Masalah Berkaitan Hormon Lelaki
- Tumbuh bulu secara berlebihan (hirsutism) di muka, dada, perut atau belakang
- Jerawat yang sukar sembuh
- Rambut gugur atau menipis seperti lelaki (alopecia)
3. Masalah Berat Badan
- Ramai pesakit PCOS mengalami masalah obesiti atau kesukaran menurunkan berat badan
- Berat mudah naik walaupun dengan pengambilan kalori yang sederhana
4. Masalah Kulit
- Kulit menjadi gelap di bahagian lipatan seperti leher, ketiak dan pangkal paha (acanthosis nigricans)
- Masalah kulit berminyak atau jerawat berulang
5. Kesukaran untuk Hamil
- Disebabkan oleh gangguan ovulasi
Untuk mendiagnosis PCOS, doktor akan merujuk kepada Kriteria Rotterdam – seseorang dianggap menghidap PCOS jika memenuhi sekurang-kurangnya dua daripada tiga ciri utama: haid tidak teratur, tanda kelebihan hormon androgen, dan ovari polikistik yang kelihatan melalui ultrasound.
Kenapa PCOS Berlaku?
Sehingga kini, punca sebenar PCOS masih belum diketahui sepenuhnya. Namun, kajian menunjukkan bahawa PCOS berkemungkinan besar berpunca daripada gabungan faktor genetik dan persekitaran.
Ramai wanita yang menghidap PCOS mempunyai sejarah keluarga dengan penyakit yang sama atau penyakit kronik lain seperti diabetes jenis 2, darah tinggi, hyperlipidemia, dan penyakit jantung.
Rintangan Insulin (Insulin Resistance)
Salah satu mekanisme yang sering dikaitkan dengan PCOS ialah rintangan insulin. Dalam keadaan ini, badan wanita tidak bertindak balas dengan baik terhadap insulin, menyebabkan paras insulin meningkat dalam darah. Keadaan ini boleh mencetuskan peningkatan penghasilan hormon lelaki di ovari, yang akhirnya mengganggu ovulasi.
PCOS dan Kesan Terhadap Kesuburan
Masalah utama yang dialami oleh wanita dengan PCOS ialah sukar hamil. Bagi seorang wanita yang subur, proses ovulasi berlaku secara tetap setiap bulan. Namun bagi penghidap PCOS, proses ovulasi berlaku secara tidak menentu atau langsung tidak berlaku. Ini bermakna, walaupun mereka mempunyai banyak folikel dalam ovari, tiada satu pun yang matang dan mampu melepaskan telur.
Kajian menunjukkan bahawa sekitar 70-80% wanita dengan PCOS mengalami gangguan ovulasi, menjadikan PCOS antara penyebab utama kemandulan dalam kalangan wanita.
Masalah hormon lelaki yang tinggi juga mengganggu perkembangan folikel dan menyebabkan simptom seperti hirsutism dan jerawat yang berpanjangan.
Komplikasi Jangka Panjang PCOS
PCOS bukan sahaja menjejaskan kesuburan. Jika tidak dirawat dengan betul, sindrom ini boleh menyebabkan komplikasi kesihatan yang serius, termasuk:
- Diabetes jenis 2
- Hipertensi
- Kolesterol tinggi
- Masalah jantung
- Kanser rahim (endometrium) akibat haid yang terlalu jarang atau tiada langsung
- Gangguan emosi seperti kemurungan dan keresahan
Rawatan & Cara Menguruskan PCOS
Walaupun tiada penawar mutlak untuk PCOS, ia boleh dikawal dengan rawatan yang sesuai dan perubahan gaya hidup. Matlamat utama rawatan PCOS ialah untuk mengawal simptom, memulihkan kitaran haid, meningkatkan peluang kehamilan dan mencegah komplikasi jangka panjang.
1. Penurunan Berat Badan
Kajian menunjukkan bahawa penurunan berat badan 5–10% dapat membantu memulihkan kitaran haid dan ovulasi. Diet sihat dan senaman berkala adalah asas utama.
2. Ubat Merangsang Ovulasi
Ubat seperti clomiphene citrate atau letrozole digunakan untuk membantu wanita PCOS menghasilkan ovulasi. Sekiranya gagal, suntikan gonadotropin boleh dipertimbangkan.
3. Ubat Anti-Insulin (Metformin)
Metformin digunakan untuk memperbaiki sensitiviti insulin. Ia juga boleh membantu mengawal berat badan dan meningkatkan peluang ovulasi secara semula jadi.
4. Rawatan Hormon
Pil perancang boleh digunakan untuk mengawal haid dan mengurangkan simptom kelebihan hormon lelaki seperti jerawat dan hirsutism.
5. Pembedahan Laparoskopi
Ovarian drilling adalah satu prosedur minor untuk membantu ovari kembali kepada fungsi ovulasi. Ini biasanya digunakan jika rawatan ubat tidak berkesan.
Kajian Berkaitan PCOS
- Kajian oleh Teede et al. (2018) menyatakan bahawa intervensi gaya hidup adalah terapi pertama yang disarankan untuk PCOS, terutama untuk mereka yang obes.
- Rotterdam Consensus (2003) menetapkan panduan diagnostik PCOS yang kini digunakan secara global.
- Legro et al. (2007) menunjukkan keberkesanan Letrozole sebagai ubat merangsang ovulasi dalam kalangan wanita dengan PCOS yang ingin hamil.
Ada Harapan untuk Penghidap PCOS
PCOS bukanlah penghalang mutlak untuk hamil atau menjalani kehidupan sihat. Dengan diagnosis yang tepat, rawatan bersepadu, serta sokongan berterusan dari doktor dan keluarga, wanita yang menghidap PCOS boleh menguruskan keadaan mereka dengan baik dan mencapai impian untuk menjadi ibu.
Langkah pertama ialah kenali simptom, buat pemeriksaan dan jangan takut untuk bertanya. Pengetahuan adalah kuasa. Jangan biarkan penyakit senyap ini terus menjejaskan kualiti hidup anda.
